ΣΥΝΕΧΕΙΑ από το Μέρος Ε (ως το 1944)
ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ
Η όψη των Αθηνών κατά την απελευθέρωση ήταν άθλια. Η οικοδόμηση είχε σταματήσει εντελώς. Τσιμεντένια οχυρά έιχαν κατασκευαστεί σε επικαιρα σημεία Πανεπιστημίου, μπροστά στο Μετοχικό ταμείο Στρατού, Πλατεία Κοραή, προ της στοάς της Εθνικής Τράπεζας. Οι κατακτητές έκαναν αυθaίρετες επεμβάσεις σε πολλά κτίρια. Σε αυτές τις καταστροφές προστέθηκαν οι καταστροφές 800 περιπου κτιρίων κατά την διάρκεια των Δεκεμβριανών.
Έπαυλις Θων, γωνία Λ. Αλεξάνδρας και Κηφισίας
Γωνία πλ. Κάνιγγος και Χαλκοκονδύλη
Διδότου 43-45
Γωνία Διδότου, Ζωοδόχου Πηγής και Α. Μεταξά
Η κατάσταση στην οποία βρέθηκε η Αθήνα απαιτούσε από την ελληνική διοίκηση άμεσες αποφάσεις. Τότε από τον διευθυντή Σχεδίου Πόλεως του Δήμου Αθηνών κ. Κώστα Μπίρη προτάθηκε το καλοκαίρι του 1945 η ριζοσπαστική άποψη να μεταφερθεί το δοικητικό κέντρο των Αθηνών στην Μεγαρίδα, περιοχή κοντά στα Μέγαρα σε απόσταση περίπου 40 χιλ από την Αθήνα. Η περιοχή που ανήκε στο δημόσιο θα εστέγαζε τα Υπουργεία, τις κεντρικές υπηρεσίες, την Βουλή και τις ξένες πρεσβείες. Κάτι ανάλογο με την Ουάσιγκτον, την Καμπέρα της Αυστραλίας, την Αγκυρα ή την Μπραζίλια.
Η πρόταση κινησε γενικό ενδιαφέρον και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ηταν όμως πολύ ριζοσπαστική για την Ελληνική κυβέρνηση. Ελαβε πολλές θετικές κριτικές αλλά δεν υιοθετήθηκε.
1945, πρόταση για μεταφορά του Διοικητικού κέντρου της Αθήνας στην Μεγαρίδα.
Την πρόταση δημιουργίας δορυφορικής πόλης των Αθηνών σαν διοικητικό κέντρο εκρινε αναγκαία και ο Σουηδός πολεοδόμος Μπουρτίν που κλήθηκε το 1954 σαν σύμβουλος, λόγω των οξυτάτων πολεοδομικών θεμάτων που δημιουργούντο από την ανάπτυξη της πόλης.
ΠΡΙΝ ΧΤΙΣΤΟΥΝ ΤΑ ΕΡΕΙΠΙΑ
Με την κάτάσταση της πόλης όπως είχε διαμορφωθεί δημιουργήθηκε η ευκαιρία για την ορθολογικοποίηση του ρυμοτομικου σχεδίου, που στηριζόταν στα σχέδια του 1834. Την πλήρη ευθύνη για την πολεοδομία και το ρυμοτομικό της Αθήνας την είχε πλέον η Πολεοδομική Υπηρεσία του Υπουργείου Δημοσίων Εργων. Ο Δήμος είχε μόνο συμβουλευτικό χαρακτήρα και συχνά δεν ερωτάτω.
Ηδη εμφανίστηκαν, κυρίως από τον Δήμο μελέτες διαπλάτυνσης των δρόμων με αντίστοιχη προσφορά στους ιδιοκτήρες δικαιώματος υψούν.
Από το Σχέδιο Ανασυγκρότησης Πρωτευούσης, το 1945. Δημιουργία Αλσους Αρχαίων Αθηνών μεταξύ Αρδητού, Ολυμπείου, Ακρόπολης, Φιλοπάππου, Αρχαίας Αγοράς, Κεραμεικού, Ακαδημίας Πλάτωνος, Κολωνού. Δημιουργία αθλητικού κέντρου και προέκταση της Λ. Αλεξάνδρας ως εκεί. Επέκταση της Λένορμαν μέχρι το Μοναστηράκι.
Τo 1945 επίσης προτάθηκε η διαπλάτυνση της Πατησίων σε 38μ μέχρι την Βερανζέρου και 30μ μέχρι την Στουρνάρη (όπως είναι και η συνέχειά της), η Ευριπίδου από 10-12μ στα 18μ και την Αιόλου από 10μ σε 28μ. (σε μερικά σημεία 22 ή και 18 λόγω υπαρχόντων σημαντικών κτισμάτων).
1945, πρόταση διαπλάτυνσης οδών του κέντρου της Αθήνας
Δυστυχώς η έλλειψη αποφασιστικότητας ή και συμφεροντα ανέστειλαν όλες τις σχετικές αποφάσεις. Επιλέχθηκε η πολιτική να μείνει το πλάτοςτων οδών ως έχει, σύμφωνα με το ρυμοτομικό του 1834 και να αυξηθούν τα πεζοδρόμια μέσω της δημιουργίας στοών. Στην αρχή στις οδούς Αιόλου, Ευριπίδου και Αθηνάς και στην συνέχεια σε όλη την Αθήνα.
Ετσι χάθηκε μια ακόμη ευκαιρία για την επίλυση των πιεστικών πολεοδομικών προβλημάτων, τα οποία με την αύξηση του πληθυσμού και τον πολλαπλασιασμό των οχημάτων οδηγούσαν την πόλη σε ασφυξία.
Ενδεικτικά, της δυνατότητας επαναπροσδιορισμού του πλάτους των αρτηριών είναι ότι σε μελέτη του Δήμου στην περιοχή των οδών Μάρνη και Ιουλιανού, το 75-90% των κτιρίων επαναοικοδομήθηκαν μεταπολεμικά.
Ενώ όμως το πλάτος των οδών παρέμενε το ίδιο, επιτράπηκε η δυσανάλογη αύξηση του ύψους των οικοδομών, χωρίς κανένα αντάλλαγμα υπέρ της πόλεως
Το 1955 έγινε νεα προσπάθεια από τον δήμο με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου για να διαπλατυνθούν οι κεντρικοί δρόμοι που οδηγούσαν από την περιφέρεια της πόλης προς το κέντρο. Μεσογείων, Παπαδιαμαντοπούλου, Σεπολίων, Κυψέλης, Ιερά οδός, χωρίς και αυτή την φορά ανταπόκριση από το Υπουργείο.
Μόλις το 1963 διαπλατύνθηκε η Λένορμαν, το 1964 η Θεμιστοκλέους και το 1966 η Σπ. Τρικούπη.
Ταυτόχρονα η μεγάλη πλειοψηφία των κτιρίων του κλασσικισμού κατεδαφιζονταν για την κατασκευή νέων πολυόροφων οικοδομών που φτιάχνονταν με κύριο κριτήριο την αύξηση της εμπορεύσιμης επιφάνειας.
Την δεκαετία 1945-1955 λόγω της οικονομικής κατάστασης οικοδομήθηκαν μόλις 350.000 κ.μ, σε αντίθεση με τα τουλαχιστον δεκαπλάσια της δεκαετίας 1955-1965.
Το 1953, έγινε μελέτη συμπλήρωσης του δικτύου του Ηλεκτρικου Σιδηροδρόμου στην Αθήνα με πρόβλεψη την δημιουργία σύραγγας για την προέκτασή του μέχρι την Κηφισιά. Αντί αυτού, το 1955, έγινε ανανέωση της σύμβασης με την υπάρχουσα εταιρεία με επιφανειακή χάραξη και αχρήστευση της Λεωφόρου Ιωνίας. Στην αντίδραση των κατοίκων και τον αγώνα της Πολεοδομικής Υπηρεσίας του Δήμου Αθηναίων για την αποκοπή περιοχών από την επιφανειακή γραμμή, αποδείχθηκε ότι η άρνηση της εταιρείας για την υπογειοποίηση και την συνύπαρξη με την Λεωφόρο Ιωνίας οφειλόταν στον φόβο μείωσης των κερδών από τον ανταγωνισμό από παράλληλη συγκοινωνία αυτοκινήτων και λεωφορείων.
Ετσι μεταξύ άλλων διχοτομήθηκαν οι οικισμοί Ηρακλείου και Μαρουσιού, του οποίου η πλατεία φημισμένη για την αισθητική απόλαυση στους Αθηναίους για το κλίμα και τον ορίζοντά της, καταστράφηκε από τα θηριώδη έργα που υψώθηκαν στην μέση της.
1953, μελέτη συμπλήρωσης γραμμών ηλεκτρικού σιδηροδρόμου. Το μοναδικό κατασκευασμένο τμήμα σαν υπόγεια σύραγγα ήταν το τμήμα Μοναστηράκι-Σταθμός Αττικής. Η επόμενη επέκταση του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου-μετρό για την Αθήνα έγινε μετά από 50 χρόνια, το 2004.
ΤΩΝ ΚΗΠΩΝ ΤΑ ΠΑΘΗΜΑΤΑ
Μετά τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο, υπήρξε αλλαγή των ηθών έναντι του κοινολύ συμφέροντος. Οι κήποι είναι και αυτοί θύματα.
Από λίγο πριν τον πόλεμο λειτουργεί μέσα στο Πεδίο του Άρεως το θερινό αναψυκτήριο «Άλσος». Το 1950 ο Γιώργος Οικονομίδης, ηθοποιός, θεατρικός συγγραφέας και κονφερανσιέ άρχισε τη συνεργασία του με το βαριετέ του θερινού αναψυκτηρίου «Άλσος». Το χειμερινό και θερινό θέατρο του Πάρκου διατήρησαν στη συνέχεια το όνομα του αναψυκτηρίου.
Λίγο μετά το 1950 μέρος της δυτικής πλευράς του Πεδίου του Άρεως προς την Μαυρομματαίων αποξηλώνεται για την κατασκευή του κοσμικού κέντρου Green Park. Η αντίδραση είναι μεγάλη και στις 6 Ιουλίου 1955, ο τότε υπουργός Δημοσίων Εργων Κωνσταντίνος Καραμανλής υπογράφει διάταγμα αναίρεσης του έργου. Λόγω των μεγάλων πιέσεων από συμφέροντα υποχωρεί.
Στο Γκριν Παρκ έκανε καριέρα ως κονφερασιέ ο Ομηρος Αθηναίος.
Αποξήλωση του πρασίνου και δημιουργία του “Κοσμικού Κέντρου” Γκρίν Πάρκ, δίπλα στο άγαλμα του Κωνσταντίνου
Λίγο μετα, την Νότια πλευρά του πάρκου προς την Λ. Αλεξάνδρας, δυτικά από το άγαλμα της Αθηνάς ξηλώνεται ο κήπος και κατασκευάζεται το Λαϊκό Θέατρο του Μάνου Κατράκη, το οποίο στην συνέχεια ενοικιάζεται σαν Θέατρο Αλίκη.
Στο θέατρο αυτό ανεβάζει ελληνικό ρεπερτόριο, τον Καραϊσκάκη, την Αμαλία, το κορίτσι με τα κορδελάκια, τον Πατούχα, τον καπετάν Μιχάλη, το Χριστός ξανασταυρώνεται, τον πραγματευτή κ.α.
Το καλοκαίρι του 1967 ανεβάζει τη Γκόλφω, που ήταν και η τελευταία παράσταση. Την περίοδο της χούντας του αφαιρείται η άδεια λειτουργίας και το θέατρο παραμένει κλειστό.
Το 1975, μετά από διαγωνισμό που προκηρύχθηκε, το θέατρο περνά στα χέρια της Αλίκης Βουγιουκλάκη, η οποία δημιουργεί εκεί τη θερινή θεατρική της στέγη, το κηποθέατρο Αλίκη. Το θέατρο Αλίκη ήταν μια κατασκευή από μπετόν με κερκίδες και ήταν το μόνο από τα κτίρια που υπήρχαν μέσα στο Άλσος το οποίο κατεδαφίστηκε.
Το “Λαϊκό θέατρο” του Μάνου Κατράκη μέσα στο πεδίο του Άρεως. Φωτογραφία της σκηνής από το έργο “Ο Χριστός ξανασταυρώνεται”.
Άποψη μαρκίζας του κηποθεάτρου Αλίκη το καλοκαίρι του 1980
Λίγο πριν το 1958 και ένα άλλο θέατρο είχε κατέλαβε χώρο πρασίνου στο Πεδίο του Άρεως. Ηταν το Υπαίθριο Θέατρο Χατζίσκου, Μαυρομματαίων 26, δίπλα στον χώρο που κατελάμβανε τότε Πανελλήνιος.
Οπως συνήθως γίνεται, η μια κατάληψη έφερε την άλλη. Μόλις έκλεισε το θέατρο, ο χώρος παραδόθηκε σαν επέκταση στον Πανελλήνιο Γ.Σ., ο οποίος επι προεδρίας Κυριακού έκοψε τα δένδρα και τον οικοδόμησε παράνομα και όπως έχει συμβεί κατ’ επανάληψη στην ιστορία της πόλης μας, η συντριπτική πλειοψηφία των αυθαιρέτων στην συνέχεια νομιμοποιήθηκαν.
Ομοίως αποψιλώνεται τμήμα του Εθνικού κήπου προς την Λ. Αμαλίας και κατασκευάζεται θέατρο.
Η ΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΑΩΝ
Ο Κώστας Μπίρης για τον οποίο ο Δήμος Αθηναίων, αναγνωρίζοντας την προσφορά του στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό της πόλης, του πρότεινε και τύπωσε δημοσία δαπάνη το βιβλίο του “Αι Αθήναι: Από τον 19ον εις τον 20ον αιώνα“, έγραψε, μεταξύ άλλων, στην “Νέα Εστία” τον Αύγουστο του 1955 αρθρο με τίτλο “Κήπων και Μνημείων παθήματα”:
Γράψαμε στο τεύχος της 1ης Ιουλίου 1955 της “Νεας Εστίας” μαζι με πολλά άλλα που συμβαίνουν σε βάρος της πολεοδομίας της Αθήνας, για τα παθήματα των δύο κήπων, του Εθνικού και του Πεδίου του Άρεως.
… Οι επιδρομές κατά των δύο κήπων δεν έγιναν μόνο για να αποκτήσει ο επιχειρηματίας οικόπεδο για το θέατρό του, αλλά και με τον φανερό υπολογισμό ότι οι δροσιές, ο αρωματισμένος αέρας και τα κελαδήματα των πουλιών μέσα στην αττική νύχτα θα αποτελούσαν έλξη για τον θεατή.
… Δεν πρόκειται για ένα απέραντο δάσος σαν της Βουλώνης στο Παρίσι ή το Χάϊντ Πάρκ στο Λονδίνο. Πρόκειται για έναν κοινό δημόσιο κήπο, τόσο μικρό μάλιστα σαν τους δικούς μας.
… κάθε τι που παραβιάζει την παρθενικότητά του, κάθε τι που αφανίζει την έκτασή του και σκοτώνει την γαλήνη του, κάθε παρέμβαση ξένων και αντιαισθητικών στοιχείων, κάθε τι που γενικά αντιδρά στον πόθο της μονώσεως και της φυγής γίνεται αποκρουστικό και κινεί την αντιπάθεια του κοινού.
… Οσο και αν είναι ελκυστικές οι νυχτερινές χάρες, ο βανδαλισμός με τον οποίο προσφέρονται σαν σύνδρομα του θεάματος αποτροπιαζει τους Αθηναίους.
Η αποψίλωση του χώρου, το μάνδρωμα της περιοχής, ο όγκος των εγκαταστάσεων, τα σύνεργα και η έμφαση του ηλεκτροφωτισμού, καταργούν όχι μόνο την υλική αλλά και την αισθητική υπόσταση του κήπου.
Δυστυχώς, το κείμενο είναι επίκαιρο και για την εποχή μας, για τα μανδρώματα, τσιμεντώματα και τεράστιους όγκους εγκαταστάσεων στο Πεδίο του Άρεως…
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ με το Μέρος Ζ (1960-1985, μια βιωματική περιγραφή))
Σημείωση Συντάκτη:
Στην έρευνα που κάνουμε προσπαθούμε να διασταυρώσουμε, από βιβλία, ιντερνετ και μαρτυρίες κάθε στοιχείο. Οποιος ή όποια έχει κάποια παρατήρηση για την ακρίβεια των στοιχείων ή έχει μνήμες, φωτογραφίες ή άλλα τεκμήρια εμπλουτισμού τους, κυρίως για το πεδίο του Άρεως, σας παρακαλούμε να έρθει σε επαφή μαζί μας στο e-mail epimenoume.pedio.areos@gmail.com ή στην σελίδα μας στο Facebook.
Για αυτή την παρουσίαση βασιστήκαμε σε στοιχεία: 1. από την εξαιρετική δουλειά για το Πεδίον του Άρεως που έγινε από μαθητές και μαθήτριες της Α΄ Λυκείου στο Πρότυπο Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Αθηνών το έτος 2014 - 15, με υπεύθυνη την εκπαιδευτικό Ιωάννα Ηλιοπούλου. 2. Από το ιδιαίτερα τεκμηριωμένο βιβλίο "ΑΙ ΑΘΗΝΑΙ" του Κώστα Η. Μπίρη, Εκδόσεις ΜΕΛΙΣΣΑ 3. Από το λεύκωμα "Αθήνα 1833-1900, Φωτογραφικές Μαρτυρίες" του Μουσείου Μπενάκη και 4. Από στοιχεία του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου (ΕΛΙΑ) 5. Από στοιχεία του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) και 6. Από τις ιστοσελίδες enikos.gr, www.artisthall.gr www.mixanitouxronou.gr, www.lifo.gr.