ΣΥΝΕΧΕΙΑ από το Μέρος Z (1960 το 1985, μια βιωματική περιγραφή)
Την περίοδο μέχρι το 1960 στην Αθήνα, σαν συνέπεια και του εμφυλίου πολέμου, σκιαζόταν από έναν βαθύ συντηρητισμό σε όλες τις διαστάσεις της.
Πολεοδομικά ο συντηρητισμός εκφράστηκε με την ατολμία του κράτους να χαράξει μια ριζοσπαστική πολιτική που θα οδηγούσε την πόλη στις νέες συνθήκες αστικής ζωής και συγκοινωνιακών αλλαγών που επέρχονταν.
Ταυτόχρονα οι κοινόχρηστοι χώροι, πλατείες, πάρκα , κήποι βρίσκονταν σε συνεχή πολιορκία που συχνά έφτανε στην κατάληψή τους από συμφέροντα οικοπεδοποίησης ή άκριτης εμπορευματοποίησης.
Μέσα στο Πεδίο του Άρεως λειτουργούσαν, εκτός του Πανελληνίου Γ.Σ., τέσσερα θέατρα και κοσμικά κέντρα (Γκριν Πάρκ, Άλσος, Λαϊκό Θέατρο Κατράκη και Θέατρο Χατζίσκου).
Από την ταινία “Καλημέρα, Αθήνα”, 1960, Καραγιάννης-Καρατζόπουλος. Το τότε ανοιχτό ΑΛΣΟΣ.
Πνευματικά, ο συντηρητισμός της προ του ’60 δεκαετίας έφτασε στο σημείο η χώρα να προσπαθήσει, και τελικά να καταφέρει, να MHN δοθεί το βραβείο Νόμπελ στους Καζαντζάκη και Σικελιανό (Βιβλίο “Το χαμένο Νόμπελ” του Κώστα Αρκουδέα, εκδόσεις Καστανιώτη).
Τρεις ήταν οι κύριες κατηγορίες εναντίον του Καζαντζάκη: α) κομμουνιστής, β) άθεος και γ) διαφθορέας των νέων. Η πολεμική εναντίον του συνεχίστηκε πολλά χρόνια.
Ο ελληνιστής Μπέργε Κνες, σε γράμμα που έστειλε στον Καζαντζάκη το ’54, αποκάλυψε: «Η βασίλισσα της Ελλάδος έχει γράψει στη Σουηδική Ακαδημία ή στον βασιλιά για να συμβουλεύσει να μη δοθεί το βραβείο Νόμπελ σε ριζοσπάστες Ελληνες, γιατί κάτι τέτοιο θα ’ναι βλαβερό για την ειρηνική πολιτική των Αγγλοσαξόνων».
Νίκος Καζαντζάκης
Με την πολιτική της αντιπαροχής, γκρεμίζονται τα παλαιά κτίρια (μεταξύ πων οποίων μνημεία του 19ου αιώνα) και χτίζονται πολυκατοικίες από επιχειρηματίες-κατασκευαστές, πολλές φορές χωρίς τη μελέτη αρχιτέκτονα. Ταυτόχρονα, η συνέχιση με αμείωτους ρυθμούς της αυθαίρετης δόμησης, μετατρέπουν την Αθήνα σε μια απρόσωπη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα.
Επί της οδού Γ΄ Σεπτεμβρίου οικοδομήθηκε μεταξύ των ετών 1961-1965, ο πύργος του Οργανισμού Τηλεπικοινωνιών Ελλάδος βάσει σχεδίων του σημαντικού αρχιτέκτονα Κώστα Κιτσίκη (1892-1969), ο οποίος είχε σχεδιάσει προηγουμένως και το αντίστοιχο μέγαρο της οδού Πατησίων. Πρόκειται για τον πρώτο ουσιαστικά ουρανοξύστη των Αθηνών, μέσα στο πνεύμα ενός συμβατικού μοντερνισμού.
Μπαίνοντας στην δεκαετία του 1960 μια νέα εποχή άνθισης αρχίζει για την πόλη. Άνθιση πολιτική, πνευματική και καλλιτεχνική. Μια άνθιση που διακόπηκε από το πραξικόπημα του 1967 και την επταετή δικτατορία για να συνεχισθεί με την μεταπολίτευση το 1974.
ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΟΥ ΑΡΕΩΣ
Το 1952 τοποθετήθηκε το μαρμάρινο άγαλμα της Προμάχου Αθηνάς. Εκεί παλαιότερα βρίσκονταν και οι στάβλοι της Κτηνιατρικής Υπηρεσίας Στρατού. Στο σημείο αυτό, επί της λεωφόρου Αλεξάνδρας, όπου μέχρι πριν λίγες δεκαετίες οι παλιοί Αθηναίοι έβλεπαν τους στάβλους, υψώθηκε το μνημείο ως ηρώο των πεσόντων στην Ελλάδα Βρετανών, Αυστραλών και Νεοζηλανδών στις μάχες 1941-45. Σχεδιάστηκε από τους Φαίδωνα και Έθελ Κυδωνιάτη και είναι έργο του γλύπτη Βάσου Φαληρέα. Πρόκειται για μία στήλη, στην κορυφή της οποίας τοποθετήθηκε η θεά Αθηνά που φέρει δόρυ, ασπίδα και περικεφαλαία. Την επίσης, μαρμάρινη λέαινα στη βάση της ιδιαίτερα ψηλής στήλης του μνημείου φιλοτέχνησε ο Αθανάσιος Λημναίος. Όταν το χέρι του αγάλματος της Αθηνάς αποκόπηκε από κεραυνό, οι Αθηναίοι άρχισαν να αποκαλούν σκωπτικά την Αθηνά «κουλοχέρα».
1960. Μνημείο στο Πεδίο του Άρεως, ως ηρώο των πεσόντων στην Ελλάδα Βρετανών, Αυστραλών και Νεοζηλανδών στις μάχες 1941-45.
Πλησίον του χώρου του αγάλματος ήταν η τοποθεσία με τον σωρό από τις πέτρες του “Αναθέματος” στον Ε. Βενιζέλου το Δεκέμβριο του 1916.
Το “Ανάθεμα” στον Ελ. Βενιζέλο στο Πεδίο του Άρεως. Πίσω είναι η Στρατιωτική σχολή Ιππικού.
Το 1964, δίπλα στο μνημειο των ιερολοχιτών, μπροστά από τον Ιερό Ναό των Ταξιαρχών, τοποθετήθηκε το ταφικό μνημείο του Αλέξανδρου Υψηλάντη, στο οποίο εναποτέθηκαν τα οστά του που μεταφέρθηκαν από την Βιέννη. Η πρώτη θέση του μνημείου ήταν το Πολυτεχνείο. Λόγω όμως βανδαλισμών μεταφέρθηκε στο Πεδίο του Άρεως.
Tο ταφικό μνημείο του Αλέξανδρου Υψηλάντη
Η Οπισθοδρομική Κομπανία στο χειμερινό “Αλσος” 1982-1984
ΝΟΜΙΚΕΣ ΜΑΧΕΣ ΚΑΙ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΟΥ ΑΡΕΩΣ
Με το ν.δ. 917/14-7-1971(ΦΕΚ Α140) απαγορευεται η εγκατάσταση θεάτρων, κινηματογράφων, κέντρων διασκέδασης και εν γένει δημοσίων θεαμάτων σε κοινόχρηστους χώρους.
Κατ’ απόκλισιν των ανωτέρω κανονιστικών διατάξεων, που προστάτευαν το χαρακτήρα της εκτάσεως, με το ν.δ. 917/14-7-1971 (ΦΕΚ Α 141) επετράπη, κατ’ εξαίρεση και κατά παρέκκλιση των γενικώς ισχυόντων, η λειτουργία θεαμάτων εντός κοινοχρήστων χώρων υπό τους αυστηρούς όρους του άρθρου 970 ΑΚ, δηλαδή υπό τον όρο ότι δεν αναιρείται η κοινοχρησία του χώρου για τους τρίτους και εν γένει τους πολίτες.
Κατ’ εξουσιοδότηση του ως άνω ν.δ. εκδόθηκε η υπ’ αριθ. 102/24η.7-11.8.1971 Πράξη του Υπουργικού Συμβουλίου (ΦΕΚ Α, 157) με την οποία καθορίσθηκε το Κέντρο «Άλσος» ως χώρος όπου επιτρέπεται η κατ’ εξαίρεση λειτουργία δημοσίων θεαμάτων.
Το Υπουργικό Συμβούλιο με την απόφαση 87/23.4.1975 αποφασίζει την παράταση λειτουργία για 6 έτη, έως το 1981, των θεάτρων ΑΛΣΟΣ, ΓΚΡΙΝ ΠΑΡΚ, και ΑΛΙΚΗ.
Τον Φεβρουάριο του 1981 το Υπουργικό Συμβούλιο παρατείνει για μια ακόμη διετία, έως το 1983, την λειτουργία θερινού θεάτρου για το ΑΛΣΟΣ και το ΓΚΡΙΝ ΠΑΡΚ με την υποχρέωση τον χειμώνα να παραδίδονται στο κοινό ως κοινόχρηστοι χώροι.
Τον Ιούλιο του 1981, κάτοικοι της οδού Μαυρομματαίων προσφεύγουν στο Συμβούλιο Επικρατείας για την ακύρωση της ως ανω υπουργικής απόφασης 2/1981 και παύση λειτουργίας όλων των θεάτρων εντός του πεδίου του Άρεως. Εναντίον της προσφυγής παρεμβαίνουν οι Γιώργος Οικονομίδης για το ΑΛΣΟΣ, Παν. Μακριδης, για το ΓΚΡΙΝ ΠΑΡΚ και Αλίκη Βουγιουκλάκη για το ΘΕΑΤΡΟ ΑΛΙΚΗ.
Το ΣΤΕ με την απόφασή του 2568/11.6.1981 αποδέχθηκε την ακύρωση της απόφασης συνέχισης λειτουργίας για τα θέατρα ΑΛΙΚΗ και ΓΚΡΙΝ ΠΑΡΚ και διατάσει την εκ νέου απόδοση των χώρων το Πάρκο. Σημειωτέον ότι για το ΓΚΡΙΝ ΠΑΡΚ η προσφυγή δεν αφορά το κτίριο (που υπάρχει και σήμερα) αλλά το θεατρο που καταλάμβανε όλη την έκταση μεταξυ του κτιρίου ΓΡΙΝ ΠΑΡΚ και του αγάλματος του Κωνσταντίνου.
Για το ΑΛΣΟΣ δέχεται ότι το κτίριο προϋπήρχε των αποφάσεων για την απαγόρευση δημοσίων θεαμάτων εντός κοινοχρήστων χώρων και ότι στον γύρω χώρο επετράπη η λειτουργία δημοσίων θεαμάτων, επειδή ο χώρος είναι ανοικτός προς τις τρεις κατευθύνσεις (πλην της πλευράς του κτιρίου) και η προσπέλαση είναι απεριορίστως ελευθέρα για το κοινό. Επιπλέον τονίζει ότι “… ο νόμος ανέχεται την κατ’ εξαίρεση λειτουργία δημοσίων θεαμάτων εντός κοινοχρήστων εκτάσεων, εφόσον εξυπηρετείται και δεν αναιρείται η κοινή χρήση και και δεν μεταβάλεται η κατά τον προορισμό της κοινοχρήστου εκτάσεως χρήση της“.
Το Υπουργικό Συμβούλιο, κατά την συνήθη πολιτική του, υποκύπτοντας στις πιέσεις συμφερόντων, παρά την απόφαση του ΣΤΕ, αποφασίζει στις 6.10.1981 (ΦΕΚ 302/81) την εκ νέου ανανέωση λειτουργίας των θεάτρων ΓΚΡΙΝ ΠΑΡΚ, και ΑΛΙΚΗ για έναν ακόμη χρόνο.
Οι κάτοικοι της Μαυρομματαίων επαναπροσφεύγουν στο ΣΤΕ. Το δικαστήριο με την απόφασή του 2189/30.6.1982 αποφασίζει και πάλι ότι:
α. δεν μπορούν να αλλάζουν προορισμό τα Πάρκα και τα Άλση μέσα σε οικιστικές περιοχές και
β. Η κτήση ιδιαίτερου δικαιώματος εκμετάλλευσης παρέχεται μονο αν εξακολουθεί να υπηρετεί την κοινοχρησία ή τουλάχιστον να μην την αναιρεί καθώς και να εξυπηρετεί τον δασικό και κοινόχρηστο χαρακτήρα του και να μην έχει σαν συνέπεια την μεταβολή χρήσης του.
Με νέα απόφασή του, ακυρώνει την πράξη του Υπουργικού Συμβουλίου και διατάσει την απόδοση των χώρων στο Πάρκο, πράγμα που έγινε.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ με το μέρος Θ’, (1985-2000): Η απαξίωση του πάρκου. Οι κινητοποιήσεις των κατοίκων.
Σημείωση Συντάκτη:
Στην έρευνα που κάνουμε προσπαθούμε να διασταυρώσουμε, από βιβλία, ιντερνετ και μαρτυρίες κάθε στοιχείο. Οποιος ή όποια έχει κάποια παρατήρηση για την ακρίβεια των στοιχείων ή έχει μνήμες, φωτογραφίες ή άλλα τεκμήρια εμπλουτισμού τους, κυρίως για το πεδίο του Άρεως, σας παρακαλούμε να έρθει σε επαφή μαζί μας στο e-mail epimenoume.pedio.areos@gmail.com ή στην σελίδα μας στο Facebook.
Για αυτή την παρουσίαση βασιστήκαμε σε στοιχεία: 1. από την εξαιρετική δουλειά για το Πεδίον του Άρεως που έγινε από μαθητές και μαθήτριες της Α΄ Λυκείου στο Πρότυπο Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Αθηνών το έτος 2014 - 15, με υπεύθυνη την εκπαιδευτικό Ιωάννα Ηλιοπούλου. 2. Από το ιδιαίτερα τεκμηριωμένο βιβλίο "ΑΙ ΑΘΗΝΑΙ" του Κώστα Η. Μπίρη, Εκδόσεις ΜΕΛΙΣΣΑ 3. Από το λεύκωμα "Αθήνα 1833-1900, Φωτογραφικές Μαρτυρίες" του Μουσείου Μπενάκη και 4. Από στοιχεία του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου (ΕΛΙΑ) 5. Από στοιχεία του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) και 6. Από τις ιστοσελίδες enikos.gr, www.artisthall.gr www.mixanitouxronou.gr, www.lifo.gr.